Κάλτ βιβλία (με την όχι και τόσο καλή έννοια)

Όταν ξεκίνησα αυτό το ιστολόγιο (το οποίο, όπως βλέπετε, ανανεώνω πολύ σπάνια), είχα δημιουργήσει μια κατηγορία με τον ως άνω τίτλο. Η ιδέα μού ήρθε όταν, εργαζόμενος σε βιβλιοπωλείο, έφτασαν στα χέρια μου κάποια βιβλία που, σε κανονική περίπτωση, δεν θα τα έβρισκα ποτέ. Πρόκειται, δηλαδή, για βιβλία που σχεδόν δεν κυκλοφορούν στο εμπόριο και αξίζουν μια ιδιαίτερη μνεία. Δεν είναι πολλά, αλλά εν καιρώ θα τα σχολιάσω και θα περιγράψω κάτω από ποιες συνθήκες έφτασαν στα χέρια μου.

Αυτό που θέλω πρώτα-πρώτα να σχολιάσω εδώ είναι κάποιες σκέψεις μου για την εκδοτική παραγωγή εν γένει. Υπόσχομαι ότι θα είμαι σύντομος.

Το φαινόμενο της κυκλοφορίας κακών βιβλίων δεν είναι καινούργιο. Υποπτεύομαι πως, από τότε που εφευρέθηκε η γραφή, όλο και κάποια κακογραμμένα κείμενα θα υπήρχαν· το να αναπολούμε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν είναι μάλλον άστοχο. Και το ότι σώθηκαν σχεδόν μόνο αριστουργήματα ίσως να μην είναι τυχαίο (φαντάζομαι πως κάποιοι κριτικοί της εποχής, αγανακτισμένοι από ορισμένα φριχτά βιβλία, αποφάσισαν να τα εξαφανίσουν δια παντός από την Ιστορία και να αφήσουν ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενεές εκείνα που θεωρούσαν αξιανάγνωστα).

Η τυπογραφία έκανε τα πράγματα πιο εύκολα για τους επίδοξους συγγραφείς. Αυτό το ξέρει και το καταλαβαίνει ο καθένας μας. Και φτάνουμε στη σημερινή εποχή, που η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει δώσει το βήμα σε όλον τον κόσμο να εκφράσει τις απόψεις του και να εκτονώσει τα συναισθήματά του. Δεν αναφέρομαι στα ιστολόγια, για τα οποία έχουν γραφεί αναλύσεις επί αναλύσεων· αναφέρομαι μονάχα στα τυπωμένα κείμενα, είτε πρόκειται για δημοσιεύσεις σε διάφορα έντυπα (που στη χώρα μας είναι υπεράριθμα) είτε σε ολόκληρα βιβλία (που, επίσης, είναι υπεράριθμα).

Τώρα, λοιπόν, που η διαδικασία παραγωγής ενός βιβλίου είναι πολύ πιο εύκολη υπόθεση απ’ ό,τι στο παρελθόν (όχι και τόσο μακρινό – μια δεκαετία σχεδόν), ο καθένας μπορεί, με μικρό σχετικά κόστος, να εκδώσει ένα βιβλίο και να έχει τη δυνατότητα να διαβαστεί. Έτσι, εκτός από τους συγγραφείς εκείνους που οι εκδοτικές εταιρείες εμπιστεύονται, υπάρχουν κι εκείνοι που έχουν απογοητευτεί από τις συνεχείς απορρίψεις και εξέδωσαν βιβλία ιδίοις αναλώμασιν. Ποια η διαφορά των μεν από τα δε; Από άποψη περιεχομένου συχνά είναι μηδαμινή. Από άποψη αισθητικής (εξώφυλλο, γραμματοσειρά, χαρτί) άλλοτε υπάρχουν τεράστιες διαφορές κι άλλοτε ελάχιστες.

Το βασικό χαρακτηριστικό των καλτ βιβλίων με την όχι και τόσο καλή έννοια είναι η προχειρότητα εκτύπωσης. Είναι εμφανές πως τυπώθηκαν στο πόδι, με φτηνό χαρτί, ψηφιακά (δηλαδή, όχι με το κλασικό δέσιμο δεκαεξασέλιδων με σπάγκο – άρα με αισθητική καλής φωτοτυπίας) και χωρίς υποτυπώδεις διορθώσεις και επιμέλεια κειμένου. Τι σημαίνει αυτό; Πως προφανώς οι συγγραφείς αυτών των βιβλίων θεωρούν τα κείμενά τους έτοιμα για κατανάλωση και πως δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτε από καταξιωμένους συναδέλφους τους. Ή, από την άλλη μεριά, έχουν τέτοιο διακαή πόθο να δουν τα γραπτά τους σε έντυπη μορφή ώστε κάθε τι άλλο τούς φαίνεται λεπτομέρεια που δεν αξίζει τον κόπο κανείς να ασχοληθεί.

Έτσι, έχουμε ορισμένα τραγελαφικά αποτελέσματα, που ένα ώριμο γούστο θα απέρριπτε αυτοστιγμεί. Αλλά όσοι από εμάς έχουμε τη διάθεση να πειραματιστούμε (ή – γιατί όχι; – να αυτοτιμωρηθούμε εν είδει μαζοχισμού) μπορεί και να τα λατρέψουμε. Υπενθυμίζω πως το περιεχόμενο τέτοιων βιβλίων αρκετά συχνά δεν έχει διαφορά από άλλα του ευρέος εμπορίου, παρ’ εκτός την επιμέλεια, τις διορθώσεις και το πλασάρισμα από τους εκδοτικούς οίκους. Ξέρουμε πολύ καλά πως κυκλοφορούν επισήμως πάρα πολλά κακογραμμένα βιβλία που, σε άλλες εποχές, δεν θα είχαν τη δυνατότητα να κυκλοφορήσουν. Δεν θα ξεχάσω τη φίλη μου τη Μάντυ, όταν διάβασε το τυπογραφικό δοκίμιο ενός αισθηματικού μυθιστορήματος και μού είπε πως το βρήκε αφελές και πως δεν θα έχει επιτυχία. Φευ! Οι προβλέψεις της βγήκαν απόλυτα εκτός, αφού, λίγους μόνον μήνες αργότερα, το εν λόγω βιβλίο έγινε παγκόσμιο εκδοτικό γεγονός. Κι αυτό νομίζω πως λέει πολλά.

ΥΓ. Ξέρω τώρα πως ψήνεστε να μάθετε ποιο είναι το υπερεπιτυχημένο μυθιστόρημα. Λυπάμαι, αλλά δεν θα το αποκαλύψω. Άλλωστε, σίγουρα θα έχετε διαβάσει κι εσείς τουλάχιστον ένα ευπώλητο μυθιστόρημα που το βρήκατε κακογραμμένο κι απορήσατε πώς έκανε τέτοιες πωλήσεις. Θα επανέλθω!